مدل مفهومی در انجام تحقیق اهمیت زیادی دارد و با هدف ارائه پاسخ به پرسش‌های پژوهش طراحی می‌گردد. در طراحی مدل مفهومی پژوهش محقق باید مراحل متغیرها و ابزار به کار گرفته در راستای تحقق اهداف پژوهش را ذکر کند. مدل باید شفاف و واضح طراحی شود به صورتی که مخاطبان بتوانند به شناخت کاملی از نحوه چگونگی انجام پژوهش برسند. برای طراحی مدل باید تمامی موارد مانند فرضیات، سؤالات، اهداف، مواد و ابزار، مبانی نظری و ادبیات را مورد مطالعه قرار داد. در ادامه مقاله روش‌ها و نحوه طراحی مدل مفهومی پژوهش شرح داده شده است
فهرست محتوا
طراحی مدل مفهومی پژوهش چه مراحلی دارد؟
1. موضوع پژوهش
در اولین قدم محقق باید با توجه به توانایی‌ها و امکانات پژوهشی خود یک موضوع مناسب انتخاب کند. موضوع پژوهش باید خلاقانه و جدید باشد و علاوه بر آن باید به‌صورت شفاف و واضح بیان شود. محققان می‌توانند برای پی بردن به خلاقانه بودن موضوع مدل مفهومی پژوهش به پایگاه‌های جستجوی منابع معتبر مانند گوگل اسکولار مراجعه کنند و برای جستجو با زبان‌های فارسی و انگلیسی کلمات کلیدی مربوط به موضوع انتخابی خود را وارد کنند. دانشجویان می‌توانند برای انجام پایان نامه ارشد خود و تعیین موضوع آن به جلسات دفاع دیگر دانشجویان مراجعه کنند و از ایده‌های آنها الهام بگیرند.
2. شناسایی مسائل پژوهش
پس از انتخاب موضوع محقق باید مسائل و مشکلات مرتبط با آن را شناسایی کند. مسئله باید به‌صورت واضح و شفاف و منطبق با شواهد علمی بیان شود. در این صورت مخاطبان با ضرورت‌های نیاز انجام مقاله علمی توجیه خواهند شد. البته برای طراحی مدل مفهومی پژوهش نیازی نیست بیان مسئله را مطرح کنید و بهتر است برای پیش نیاز ذهنی خود جهت شناخت موضوع و طرح سؤالات به آن بپردازید.
3. شناخت مواد و روش‌های پژوهش
یکی از مراحل ضروری ترسیم مدل مفهومی پژوهش داشتن شناخت کامل از مبانی و ادبیات نظری تحقیق است. در این صورت محقق از نظریه‌ها، مفاهیم، واژگان و اصطلاحات موضوع به شناخت کافی می‌رسد. بنابراین پیشنهاد می‌شود ادبیات نظری و پیشینه تاریخی پژوهش را از طریق جستجوی کلمات کلیدی در پایگاه‌های معتبر جمع‌آوری کنید. به این ترتیب محقق با ابزارهای پژوهش آشنا می‌شود.
4. تعیین اهداف پژوهش
مشخص بودن اهداف پژوهش لازمه طراحی مدل مفهومی پژوهش است که شامل اهداف انجام نقشه می‌شود. اهداف به‌صورت اصلی و فرعی بیان می‌شوند. همچنین اهداف اصلی از موضوع پژوهش و اهداف فرعی از اهداف اصلی نشئت می‌گیرند.
5. تعیین فرضیات و پرسش‌های پژوهش
با توجه به موضوع مورد مطالعه فرضیات پژوهشی را تعیین کنید. این فرضیات شامل حدس‌هایی هستند که در ذهن محقق در رابطه با پژوهش شکل می‌گیرند و یا می‌توانند تجربی باشند. فرضیات نیز مانند اهداف به دو صورت اصلی و فرعی بیان می‌شوند. فرضیات اصلی از موضوع پژوهش و فرضیات فرعی از فرضیات اصلی نشأت می‌گیرند. در نهایت فرضیات در قالب جملات پرسشی و سؤالی مطرح می‌شوند.
6. تعیین متغیرهای پژوهش
شناخت متغیرهای پژوهش و انواع آنها بخش مهمی از طراحی مدل مفهومی پژوهش هستند. متغیرها با توجه به موضوع اهداف و روش‌های پژوهش تعیین می‌شوند. مطالعه کتاب و منابع مطالعاتی برای شناخت متغیرها لازم است.
7. معرفی نحوه گردآوری داده‌ها
نحوه تهیه و گردآوری اطلاعات و داده‌ها در راستای تحقق اهداف پژوهش و ابزاری که به این منظور استفاده شده‌اند در این مرحله شرح داده می‌شوند.
8. نحوه نمونه‌گیری و جامعه آماری
در ترسیم مدل مفهومی پژوهش به تعیین جامعه آماری و نحوه نمونه‌برداری از آن پرداخته می‌شود. خواننده با مطالعه این موارد به گستره مطالعه پژوهش پی می‌برد. روش‌شناسی در هر پژوهش بر اساس نحوه انتخاب، حدود و اندازه جامعه آماری متفاوت است.
9. تعیین تجزیه و تحلیل داده‌ها
بیان تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات در راستای تحقق اهداف پژوهش باید انجام شود. در این صورت مخاطب می‌تواند با مطالعه آنها برای انجام رساله دکتری و پایان‌نامه خود از آنها استفاده کند. با توجه به روش‌های پژوهش در هر مطالعه تجزیه و تحلیل داده‌ها متفاوت هستند.
روش‌های طراحی مدل مفهومی پژوهش
به طور کلی سه روش برای طراحی مدل مفهومی پژوهش وجود دارد که عبارت‌اند از:
· طراحی مدل مفهومی پژوهش با استدلال قیاسی
این روش برای پژوهش‌هایی مناسب است که ادبیات موضوع مورد مطالعه غنی باشد. به این ترتیب دانشجویان و محققان به روش تحقیق کتابخانه‌ای به پیشینه پژوهش و مبانی نظری موضوع خود می‌پردازند. در نهایت با نظریه‌های موجود فرضیه‌سازی می‌کنند و بر اساس فرضیات مدل مفهومی پژوهش خود را طراحی خواهند کرد.
· طراحی مدل مفهومی پژوهش بر اساس مقاله بیس
این روش برای طراحی مدل مفهومی پژوهش چندان رایج نیست و پیشنهاد نمی‌شود. در واقع در این روش دانشجویان به درخواست اساتید، پژوهش خود را تنها از یک مقاله معتبر خارجی ترجمه می‌کنند. این امر باعث می‌شود دانشجویان به جای آن که مثل یک پژوهشگر عمل کنند؛ مانند یک مترجم به ترجمه مقالات بپردازند. در نتیجه روحیه پژوهشگری و خلاقیت دانشجویان سلب می‌شود.
· طراحی مدل مفهومی پژوهش با شیوه اکتشافی
از این روش زمانی برای طراحی مدل مفهومی پژوهش استفاده می‌شود که مبانی نظری و ادبیات پژوهش قوی نباشند و محقق نتواند فرضیه‌سازی کند. در شیوه اکتشافی متغیرها از طریق انواع مصاحبه تعیین می‌شوند و در ادامه با روش‌هایی مانند تحلیل ساختاری، مدل‌سازی ساختاری تفسیری یا روش دیمتل به ترسیم مدل مفهومی پژوهش پرداخته می‌شود.
سخن پایانی
طراحی مدل مفهومی پژوهش خلاصه‌ای از مراحل انجام پژوهش است و برای افرادی که تمایل دارند موضوع مشابه با پژوهش مورد مطالعه ارائه دهند مناسب است. توانایی‌ها، استعدادها و سرعت عمل محقق در شناخت این مراحل امری تأثیرگذار است. مجموعه پژوهشی و آموزشی آرتا پژوهش از طریق مشاوران مجرب خود به راهنمایی دانشجویان می‌پردازد و شما می‌توانید برای تهیه پایان نامه در رشت با این مجموعه در ارتباط باشید.
سؤالات متداول
طراحی مدل با شیوه استدلال قیاسی چه تفاوتی با طراحی مدل با شیوه اکتشافی دارد؟
در طراحی مدل با شیوه استدلال قیاسی ادبیات پژوهش غنی هستند، در صورتی که در طراحی مدل با شیوه اکتشافی ادبیات و مبانی نظری قوی نیستند.
متغیرهای پژوهش چگونه تعیین می‌شوند؟
متغیرهای پژوهش بر اساس موضوع اهداف و روش‌های پژوهش تعیین می‌شوند.
استفاده از کدام روش طراحی مدل مفهومی پژوهش توصیه نمی‌شود؟
طراحی مدل با استفاده از مقاله، چرا که پژوهشگر تنها به ترجمه یک مقاله معتبر خارجی می‌پردازد.