انتخاب یک گزینه از چندین گزینه را تصمیم‌گیری می‌گویند. تصمیم‌گیری در بسیاری از رشته‌ها به‌عنوان یک حوزه مورد مطالعه شناخته می‌شود. برای تصمیم‌گیری درست باید گزینه‌ها را بر اساس معیارها و شاخصه‌های مختلف اندازه‌گیری کرد و اهمیت آنها را در نظر گرفت. تصمیم‌گیری انواع مختلفی دارد و از مهم‌ترین آنها می‌توان به تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره و چند شاخصه اشاره کرد. در ادامه مقاله به توضیحات و ویژگی‌های این نوع تصمیم‌گیری‌ها خواهیم پرداخت.
فهرست محتوا
تعریف تصمیم‌گیری چندشاخصه و چندمعیاره
تصمیم‌گیری چندمعیاره (MADM) زمانی صورت می‌گیرد که برای ارزش‌گذاری و میزان اهمیت گزینه‌ها، معیارهای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرند. معمولاً گزینه‌هایی که بررسی می‌شوند با هم در تضاد هستند و با یکدیگر تعارض دارند. انواع معیارها در دو نوع کمی و کیفی وجود دارند و با توجه به شرایط بهترین آنها انتخاب می‌شود. اجزای تصمیم‌گیری چندمعیاره از چهار مؤلفه اصلی تشکیل شده‌اند که عبارت‌اند از:
- معیارهایی برای ارزیابی و مقایسه گزینه‌ها
- گزینه‌های جایگزین جهت رتبه‌بندی و انتخاب آنها
- تصمیم‌گیرندگان که ترجیحات آنها انتخاب می‌شوند
- ملزومات برای نشان دادن اهمیت نسبی معیارها
هدف اصلی تصمیم‌گیری چند کاهش تصمیماتی است که بر اساس احساسات زودگذر گرفته می‌شوند و تأثیر منفی بر موفقیت تصمیمات گروهی می‌گذارند. تصمیم‌گیری چندمعیاره در روش تحقیق پایان نامه ارشد بسیار کاربرد دارد.
مراحل تصمیم‌گیری چندمعیاره
برای انتخاب بهترین گزینه در تصمیم‌گیری چندمعیاره نیاز است مراحل زیر را انجام دهید:
1. ساختار مسئله تصمیم‌گیری
در اولین گام باید اهداف برنامه را روشن کنید و چهارچوب مسئله را مشخص نمایید. از چهارچوب‌های آن می‌توان به شناسایی گزینه‌های مورد بررسی، امکان تغییر گزینه‌ها و خروجی تصمیم‌گیری اشاره کرد که باید توسط تصمیم‌گیرندگان تأیید شوند.
2. تعیین معیارها
پس از انتخاب هدف باید معیارهای مناسب و مرتبط با تصمیم‌گیری تعیین شوند. معیارها باید قابل‌اعتماد و معتبر باشند و به مسئله ربط پیدا کنند. هر معیار باید مستقل از دیگر معیارها باشد و رتبه‌بندی گردد. برای شناسایی بهترین معیارها می‌توان از نظرات متخصصان، بحث‌ها، انجمن‌ها و نظرسنجی‌ها بهره‌مند شد. تصمیم‌گیرندگان در شناسایی و انتخاب معیارها باید مشارکت کنند.
3. اندازه‌گیری عملکرد گزینه‌ها
روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری عملکرد گزینه‌ها وجود دارد. از جمله آنها می‌توان به نظرات متخصصان، نظرسنجی‌های نوآورانه و بررسی ایده‌ها اشاره کرد.
4. امتیازدهی به معیارها
نحوه امتیازدهی به گزینه‌ها بر پایه معیارها صورت می‌گیرد. امتیازدهی به صورتی است که تبدیل عملکرد هر گزینه در هر معیار شامل یک امتیاز مثبت می‌شود. نمره صفر بدترین عملکرد و نمره ۱۰۰ بالاترین عملکرد در نظر گرفته می‌شوند.
5. وزن‌دهی معیارها
از مهم‌ترین مراحل به شمار می‌رود و شامل تعیین وزن نسبی معیارها است. در این مرحله به تصمیم‌گیرندگان اهمیت نسبی هر معیار نشان داده می‌شود. امتیازدهی و وزن‌دهی تأثیر بالایی در انتخاب بهترین گزینه دارند و باید تا جای ممکن معتبر و قابل‌اعتماد نشان داده شوند.
6. اعمال امتیازات و وزن‌ها جهت رتبه‌بندی گزینه‌ها
پس از امتیازدهی و وزن‌دهی به معیارها کل امتیازات محاسبه می‌شوند. به این منظور از دو روش مستقیم و تجزیه مشترک استفاده می‌شود.
7. حمایت از تصمیم‌گیری
نتایج تصمیم‌گیری در قالب جداول و نمودارها ارائه می‌شوند. تصمیم‌گیرندگان بر اساس عملکرد گزینه‌ها امتیازات و وزن معیارها بهترین گزینه را انتخاب می‌کند.
تصمیم‌گیری چند شاخصه
زیر مجموعه‌ای از تصمیم‌گیری چندمعیاره است و در این روش گزینه‌های متنوعی وجود دارند. که به ارزیابی و انتخاب بهترین آنها پرداخته می‌شود. گزینه‌ها بر اساس شاخص‌های گوناگون، متفاوت و متعارض انتخاب می‌شوند. روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه به طور کلی از دو مدل جبرانی و غیرجبرانی تشکیل می‌شوند. در روش جبرانی تصمیم‌گیرندگان بین معیارها و شاخص‌ها به تبادل می‌پردازند.
به این منظور مقادیر یک معیار می‌تواند بر اساس مقادیر معیارهای دیگر تعریف شود. در مدل غیرجبرانی تصمیم‌گیرندگان بین معیارها تبادل نمی‌کنند. مدل‌های تصمیم‌گیری چند شاخص اغلب از نوع جبرانی هستند. در تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره و چند شاخصه اولویت‌بندی گزینه‌ها بر اساس وزن‌دهی معیارها مشخص می‌شوند. تحلیل آماری در رشت توسط تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره و چند شاخصه انجام می‌شود.
روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه
روش‌های مختلفی برای تصمیم‌گیری چند شاخصه وجود دارند که عبارت‌اند از:
· فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP
یکی از بهترین روش‌ها برای سازماندهی و تجزیه و تحلیل تصمیمات پیچیده به شمار می‌رود. در این روش علم ریاضیات و روانشناسی به کار گرفته می‌شوند. در روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی بر اساس هدف نهایی، راه‌حل‌های ممکن و شاخصه‌هایی که گزینه‌ها توسط آنها ارزیابی می‌شوند تصمیمات گرفته خواهند شد.
· فرایند تحلیل شبکه‌ای ANP
روشی از تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره و چند شاخصه به شمار می‌رود و جهت مشخص کردن وزن معیارها با انتخاب بهترین گزینه به کار می‌رود. نسبت به روش سلسله مراتبی ساختار کلی‌تری دارد و به تحلیل تصمیمات چندمعیاره می‌پردازد.
در جهت تفاوت این دو روش باید گفت در روش سلسله مراتبی هر عنصر از سایر عناصر مستقل است. به این منظور معیارهای تصمیم‌گیری و گزینه‌های جایگزین از یکدیگر مستقل هستند. در روش تحلیل شبکه‌ای معیارها و گزینه‌ها به یکدیگر وابستگی دارند.
جمع‌بندی
تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره و چند شاخصه بر اساس معیارها و شاخص‌های متعدد به انتخاب بهترین راهکار می‌پردازند. مجموعه خدمات آموزشی و پژوهشی آرتا پژوهش با کارشناسان مجرب خود به دانشجویان کمک می‌کنند تا با بهره‌گیری از تصمیم‌گیری‌های چند شاخصه و چندمعیاره به انجام پایان‌نامه و رساله دکتری بپردازند.
سؤالات متداول
تصمیم‌گیری چندمعیاره چیست؟
روشی است که وقتی با چندین معیار متنوع روبرو هستید کمک می‌کند بهترین گزینه را انتخاب کنید.
مهم‌ترین مرحله تصمیم‌گیری چندمعیاره کدام است؟
وزن‌دهی معیارها به‌عنوان مهم‌ترین مرحله به شمار می‌رود و نشان‌دهنده اهمیت هر معیار است.
فرایند تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل شبکه‌ای چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
در فرایند تحلیل سلسله مراتبی عناصر از یکدیگر مستقل هستند. در صورتی که در فرایند تحلیل شبکه‌ای بین عناصر وابستگی وجود دارد.